بی شک در دنیای مدرن و در عرصه اطلاع رسانی و گردش و گسترش اطلاعات، اینترنت انقلاب بزرگی ایجاد کرده است. از زمان پیدایش موتورهای جستجوی پیشرفته و شبکه های اجتماعی، دسترسی به اطلاعات تقریباً در هر زمان و مکانی برای عموم مردم فراهم شده است

یکی از عرصه های اصلی که اینترنت نقشی روزافزون در آن بازی میکند، عرصه پزشکی و دستیابی به اطلاعات مربوط به سلامت است. طبق گزارشات منتشر شده در مراکز آماری مختلف در جهان، هفتاد درصد شهروندان کشورهای توسعه یافته مسایل مربوط به سلامت و بیماری خود را در اینترنت جستجو میکنند و جالبتر آنکه برای بسیاری از مردم اینترنت به عنوان اولین منبع دریافت اطلاعات پزشکی حتی پیش از مراجعه به پزشکان گزارش شده است

با توجه به اینکه تا چه حد جستجوی یک عبارت ساده مثل «سرفه‌ی شدید» در گوگل آسان شده است، تعجب آور نیست که بسیاری از بیماران ترجیح میدهند بجای ساعتها رفت و آمد و معطلی در مطب پزشک، ابتدا خود مشکلشان را در اینترنت جستجو کرده، بیماری را تشخیص داده و حتی درمان کنند. پدیده گردش آزاد اطلاعات بشدت متحول شده است و پزشکان نسبت به گذشته بر روند انتشار و انتقال اطلاعات پزشکی به بیمارانشان تسلط و کنترل کمتری دارند. این تغییر الگوی توصیه و آموزش اطلاعات پزشکی به بیماران موجب پیدایش دیدگاههای مختلف و بعضاً متعارضی درباره‌ی نقش اینترنت بعنوان ابزاری برای ارتقای سلامت شده است

گنجینه یا مصیبت؟

اطلاعات پزشکی آنلاین یک تیغ دو لبه است. از یک سو میتواند باعث افزایش آگاهی بیمار و درنتیجه مراقبت و همکاری بیشتر با پزشک شود. از سوی دیگر ممکن است منجر به رقابت با تصمیمات و استراتژیهای درمانی که تیم پزشکی اتخاذ میکنند شود

پرسش و پاسخهای پزشکی موجود در اینترنت میتواند برای بهبود رابطه‌ی پزشک-بیمار که گاه زمان زیادی باید صرف آن شود، نقش تکمیل کننده داشته باشند. بیماران این قابلیت را دارند که پاسخ سوالات مکرر یا فراموش شده خود و همچنین سوالاتی که از پرسیدن آن در مصاحبه حضوری شرمسار هستند را از طریق اینترنت جستجو کنند. همچنین بیماران میتوانند از طریق وبسایتها، وبلاگها و گروههای اینترنتی متنوع با محوریت درمان و سلامت، تجربیات شخصی بیماری خود را با دیگران به اشتراک بگذارند. تجربیات، شرایط و دیدگاههایی که شاید پزشکان نتوانند در جلسات فشرده در اختیار بیماران قرار دهند. اینگونه اطلاعات به بیمار کمک میکند تا از شرایط خود آگاهتر شده و همچنین احساس تنهایی و انزوای کمتری داشته باشد. این قابلیت بخصوص برای بیماران سالمند یا بیمارانی که قادر به حرکت نیستند بسیار سودمند و حائز اهمیت است. با این حال، اطلاعات پزشکی آنلاین میتواند مشکلات اجتناب ناپذیری هم ایجاد کنند. سازماندهی این اطلاعات در اینترنت کار دشواری است و این بمعنای محدودیت کنترل کیفیت این اطلاعات است

اطلاعات پزشکی ناقص، غیردقیق و یا اطلاعات بدی که بصورت نادرست جمع آوری و ارائه میشوند میتوانند خطرات و عواقب زیانباری بهمراه داشته باشند. ممکن است بیماران به اطلاعات فریبنده و اغراق آمیزی که بسیار هم رایج است براحتی اعتماد کنند. یا در مواجهه با اطلاعاتی که بصورتی افراطی و احساسی داستان سرایی شده اند، تصمیمات پزشکی اشتباهی اتخاذ کنند. اینترنت همچنین میتواند به عنوان بستری برای رواج روشهای درمانی غیرتخصصی و غیرعلمی در قالب و ظاهری علمی ایفای نقش کند. بخصوص در بستر فرهنگی ما که بسیاری مردم متمایل به روی آوردن به درمانهای جایگزین، غیرعلمی، تجربی و بعضاً زیان آور هستند و بعضاً به حرفهای یک دعانویس بیشتر از یک پزشک اعتماد میکنند. اغلب بیماران به دلیل شرایط خاصی که دراند در وضعیت روحی بسیار آسیب پذیری هستند که براحتی میتوانند هرگونه اطلاعات نادرستی که حاوی حسی از امید و غلبه بر بیماری باشد را باور کنند. بعلاوه بدلیل عدم دانش و تخصص لازم، بسیاری از بیماران قادر به نقد و درک و ارزیابی صحیح این اطلاعات پزشکی نیستند و مطالعه‌ی آنها ممکن است منجر به سوء برداشت از متون علمی شود. همگی این عوامل میتوانند به سوء تعبیر، عدم اطمینان خاطر نسبت به روند درمانی، نگرانی و در نهایت سرپیچی از توصیه های درمانی پزشک خود بخصوص وقتی که اطلاعات یافت شده در اینترنت، ولو از سایتهای غیرمعتبر، در تعارض با نظرات پزشک است، منجر شوند

منابع قابل اعتماد

نتایج تحقیقات نشان میدهد که نظر عمومی پزشکان نسبت به وجود اطلاعات پزشکی در اینترنت همراه با تردید است. بسیاری از پزشکان معتقدند که اینرتنت باعث راحتتر شدن توضیح و آموزش مشکلات پیچیده‌ی پزشکی برای بیماران شده است و نیز بر این باورند که استفاده از اینترنت دارای پتانسیل بالایی برای بهبود نتایج درمانی است. اما از سویی دیگر پزشکان نگران بروز دلواپسی و ترس غیرضروری بیماران از بیماری خود هستند، چراکه بسیار محتمل است که با اطلاعات نامرتبط، ناکامل و ناصحیح در اینترنت مواجه شوند و این استفاده‌ی نادرست از منابع پزشکی در اینترنت و در نتیجه درمانهای غیرضروری یا خوددرمانی بیماران منجر به افزایش هزینه های درمانی شود

با این حال و با وجود تمام این نگرانیها اغلب پزشکانی که در یک مطالعه تحقیقاتی در کانادا شرکت کرده اند، دسترسی بیمارانشان به منابع پزشکی اینترنت را فاقد مشکلات بسیار زیاد دانشته و همچنان گفته اند که بیماران پس از دریافت توضیحات کافی و شفاف، توصیه های پزشکان خود را بر منابع اینترنتی ترجیح میدهند. ارجاع صحیح بیماران به منابع بروز و قابل اعتماد در اینترنت یکی از چالشهای جدید پزشکان در مواجهه با این پدیده است. بسیاری معتقدند که پرسنل درمانی از جمله پزشکان باید در طول دوران تحصیل خود با استفاده‌ی صحیح و دقیق اینترنت و نیز دستیابی به منابع معتبر و قابل ارجاع آنلاین آشنا شوند، چرا که این موضوع مستقیماً به سلامت و آگاهی و آموزش بیماران مرتبط است. ارجاع آگاهانه و هدفمند بیماران به منابع تایید شده پزشکی در اینترنت نه تنها مانع آلوده شدن ذهن بیماران به مطالب نادرست میشود، بلکه خود میتواند گامی بزرگ در جهت آموزش عمومی سلامت و بهداشت برای اعضای جامعه تلقی شود

اگرچه بسیاری از بیماران خود در مواجهه با منابع اینترنتی محتاط بوده و نگران دسترسی به منابع قابل اتکاء هستند، متاسفانه اغلبشان برای تایید اطلاعات و اطمینان از نحوه خود درمانیشان با پزشک خود مشورت نمیکنند. بسیاری بیماران نگران این هستند که پزشک این عمل را یک نوع اهانت، به چالش کشیدن، رقابت یا زیرسوال بردن تلقی کند. در دنیای پزشکی مدرن نگرش نوین درمانی بر برقرای یک دیالوگ شفاف و دوطرفه بین پزشک و بیمار راجع به اطلاعات پزشکی در اینترنت تاکید دارد و این گفتگو به عنوان بخشی از مراحل مصاحبه و درمان بیماران توصیه میشود

آماده باشیم

چه بخواهیم و چه نخواهیم، با گسترش چشمگیر استفاده از اینترنت از این پس پزشکان بطور مکرر با بیمارانی مواجه خواهند شد که از منابع پزشکی آنلاین استفاده کرده اند. در عصر ارتباطات پزشکان نباید نقش بسیار کلیدی اینترنت در انتقال اطلاعات خوب و بد درمانی به بیماران را نادیده بگیرند و آنرا انکار کنند.

هنوز اغلب پزشکان در کشورهای مختلف معتقدند که تیم حرفه ای و متخصص درمانی باید به عنوان تنها تنظیم کننده و ارائه دهنده‌ی اطلاعات سلامت به بیماران باشد، به همین جهت این موضوع بسیار حائز اهمیت است که پزشکان از نحوه و میزان استفاده‌ی بیمارانشان از منابع اینترنتی اطلاع داشته باشند. دیگر بیماران تنها تحت تاثیر توصیه ها و آموزشهای پزشکان خود نیستند و اطلاعات پزشکی موجود در اینترنت آنها را در مواجهه با روشهای درمانی جایگزین و ثانوی، دیدگاههای فرعی راجع به مسایل پزشکی و همچنین منابع بسیار گسترده ای از دانش پزشکی قرار میدهد که در بسیاری از موارد میتواند منجر به گمراهی، سردرگمی و نگرانی بیماران شود

پرسنل خدمات درمانی در حال ورود به دنیای جدید پزشکی هستند، جایی که در آن پزشکان در قبال اطلاعاتی که بیمارانشان بدست می آورند مسوول بوده و وظیفه‌ی توضیح، آموزش و برقراری گفتگو در خصوص این موضوع را برعهده دارند. انکار و اغفال از گسترش این موضوع میتواند به بروز تعارضات بسیاری بین بیمار و پزشک کمک کند

بعلاوه پزشکان، محققین و سایر پرسنل شاغل در عرصه سلامت و تحقیق موظفند که مراقب صحت و قابل اعتماد بودن منابع پزشکی موجود در اینترنت باشند و نسبت به این موضوع حساسیت بخرج دهند. اطلاعات پزشکی آنلاین برای بیماران باید بصورت آسان، قابل دسترس و قابل فهم باشد و این مهم تنها از طریق ایجاد منابع و وبسایتهای تایید شده و قابل استفاده برای مخاطب عام امکانپذیر خواهد بود. همچنین باید در نظر داشت که صرف تاسیس وبسایت کافی نبوده و درکنار آن آموزش دقیق پزشکان و پرسنل درمانی درخصوص نحوه استفاده از منابع بروز و قابل ارجاع به بیماران نیز ضرروی است. هرچند جای تاسف است که هنوز برخی پزشکان خود قادر به استفاده ابتدایی از اینترنت نیستند و انگیزه ای هم برای فراگیری آن نشان نمیدهند

اطلاعات در اینترنت وجود دارند و روز به روز هم اضافه تر میشوند. این مدیریت صحیح یا ناصحیح پرسنل بهداشت و سلامت است که نقش اینترنت را در ای عرصه تایین میکند. هنوز این فرصت وجود دارد که بتوانیم میدان مین اطلاعات نادرست و ناکامل پزشکی در اینترنت را به یک معدن طلای ارزشمند تبدیل کنیم. معدن اطلاعاتی که بالقوه میتواند اثری شگرف در اصلاح و بهبود درمان بیماران داشته باشد. استفاده‌ی موثر از منابع پزشکی آنلاین همچنین میتواند به گسترش مدل نوین رابطه‌ی پزشک-بیمار که نیازمند مشارکت دوطرف و حق انتخاب و اختیار بیمار است کمک کرده و مدل سنتی و قدیمی رابطه‌ی پدرسالارانه‌ی پزشک-بیمار را اصلاح کند

در نهایت برای دستیابی به یک مدل درمانی مناسب و نوین، تولید و گسترش منابع معتبر و کاربر پسند توسط افراد ذیصلاح ضروری است. همچنین آموزش پزشکان در نحوه استفاده صحیح و ارائه مناسب منابع اینترنتی به بیماران بخش الزامی دیگری از این روند است که باید در راستای سیاستهای آموزشی کشور مدنظر قرار گیرد