آنتوان سوروگین عکاسی که آثارش بدست سیاستمداران نابود شد

تصویر زیر مربوط به یک روسپی در دوران قاجار است که توسط آنتوان سوروگین ثبت شد.
Antoin-Sevruguin-2

آنتوان سوروگین عکاس روسی-گرجی در ایرانِ عصر قاجار بود. او که جزو اولین عکاسان تاریخ ایران بحساب می آید برای کامل کردن مجموعه عکس‌های خود تمامی ایران را زیر پا گذاشت و از سوژه‌های گوناگون تصاویر تاریخی بسیاری تهیه کرد. مردم، مناظر، بناهای تاریخی، آداب و رسوم، مشاغل و حرفه‌ها، اشیاء و سرانجام تمام زوایای زندگی ایرانیان سوژهٔ عکاسی او بودند.

او که در سفارت روسیه در ایران متولد شد بود، چند سال بعد بهمراه مادرش به گرجستان رفت.
در سال ۱۲۴۹ خورشیدی همراه با برادرانش به تبریز بازگشت و در آنجا ساکن شد و به دستگاه ولیعهد مظفرالدین میرزا راه یافت و از او لقب «خانی» نیز گرفت. آنها پس از مدتی به تهران آمدند و در تهران یک استودیو عکاسی دایر کردند.

آنتوان خان در تهران با یک ارمنی به نام لوئیز گورگنیان ازدواج کرد و حاصل این ازدواج هفت فرزند بود؛ که یکی از آنان آندره سوروگین بوده است. آندره سوروگین معروف به درویش خان، نقاش برجستهٔ مینیاتور ایران بود.

آنتوان خان زبان فارسی را مانند زبان مادری صحبت میکرد. عکس‌های وی از دربار سلطنتی، حرمسراها، مساجد و بناهای یادبود دیگر ادیان بسیار شاخص بود و او را متمایز با دیگر عکاسان مشهور اروپایی در ایران می‌کند. ناصر الدین شاه علاقهٔ زیادی به عکس‌های دربار و پرتره آنتوان خان داشت.

او زبان فرانسه را نیز خوب می‌دانست و در سال ۱۲۵۸ خورشیدی رسالهٔ عکاسی، عکاس مشهور فرانسوی لیبر (Liebert) را به فارسی ترجمه کرد و به مظفرالدین میرزا تقدیم داشت.

آنتوان خان توانائی خود را در تصویربرداری از دو حادثهی مهم تاریخی دوران فعالیت هنریش نشان داد:

۱) تصاویر میرزا رضای کرمانی پس از قتل ناصر الدین شاه و همچنین مراسم تشییع جنازهٔ شاه.
۲) به تصویر کشیدن رخدادهای نهضت مشروطیت.

حاصل زندگی هنری او گردآوری هفت هزار نگاتیو شیشه‌ای از کارهایش و شماری از کارهای عکاسان پیش از او بود. شیشه‌ها منظم شده و شماره‌خورده بود.

در سال ۱۲۸۷ خورشیدی پس از وقایع مشروطیت، سوروگین به سبب ارتباطش با مشروطه‌طلبان گرفتار مشکلات بسیاری شد. او ناچار به پناهندگی در سفارت انگلیس شد. در همین زمان محمدعلی شاه قاجار دستور داد بمبی را در خانه کنار عکاسخانهٔ آنتوان خان کار بگذارند.

این دسیسه بزرگترین فاجعه ی تاریخ هنری آنتوان‌خوان بود. یکی از بزرگ‌ترین گنجینه‌های عکاسی دوران قاجار از بین رفت. در این حادثه تنها دو هزار شیشه سالم ماند.

با برافتادن سلسلهء قاجار و تغییر پادشاهی ضربهء دیگری بر آنتوان خان وارد شد. رضا شاه پهلوی به مانند تمامی شاهان جدید در تاریخ ایران به یک‌باره به نفی گذشته پرداخت. این نفی و منسوخ‌سازی دو هزار شیشهء پر ارزش سوروگین را نیز در برگرفت و شیشه‌ها توقیف شد.
این فاجعه دیگر خارج از توان او بود زیرا حاصل ده‌ها سال کوشش خود را بر باد رفته می‌دید.

سرانجام آنتوان در سال ۱۳۱۲ خورشیدی بر اثر عفونت کلیه درگذشت و در گورستان ارامنه تهران به خاک سپرده شد.

تنها دخترش ماری که در واپسین سال‌های عمر آنتوان خان عکاسخانه را اداره می‌کرد توانست ۶۹۶ قطعه از شیشه‌ها را بابت دوستی‌ای که با محمدرضا شاه پهلوی داشت، از توقیف در آورد.
این شیشه‌ها و شماری از عکس‌های کار سوروگین بعد از مرگ او به کلیسای پروتستان آمریکائی تهران منتقل شد؛ و در سال ۱۹۵۱ در اختیار موسسهٔ اسمیتسونین در شهر واشنگتن قرار گرفت و اکنون در گالری هنر فریر است.

۱۶۸ قطعه از عکسهای او نیز در میان مجموعهٔ عکس‌های یک دیپلمات هلندی به موزهٔ ملی نژادشناسی شهر لیدن هدیه شده که مورد مطالعه و معرفی قرار گرفته‌است. عکس‌های او در نمایشگاهی در شهر بروکسل در سال ۱۸۹۷ و نمایشگاهی در شهر پاریس در سال ۱۹۰۰ موفق به دریافت مدال شد و خود او از دولت ایران دارای نشان مقدس بود.

جهانگردان و پژوهشگران اروپائی که در سدهٔ ۱۹ و آغاز سدهٔ ۲۰ (میلادی) به ایران سفر کرده و خود عکاس نبوده‌اند، عکس‌های مورد نیاز برای چاپ در سفرنامه‌ها و کتاب‌های خود را در ایران تهیه می‌کردند. از همین راه است که شمار زیادی از عکسهای سوروگین به سفرنامه‌ها راه یافته و در همان زمان زندگی شهرت سوروگین را به خارج از ایران کشانده‌است.